Tempo rozwoju zdolności motorycznych

[praca licencjacka]

Tempo rozwoju zdolności motorycznych nie przebiega równomiernie i jest różnorodne dla dziewcząt oraz chłopców. Przedstawia się następująco:

1. Zdolności szybkościowe- największy rozwój szybkości wypada na okres 7-11 lat. Zdolności te nie wykazują dużego zróżnicowania pod względem dymorfizmu płciowego, jednak nieznaczną przewagę nad chłopcami osiągają dziewczęta^{[1] [2]}.
2. Zdolności siłowe-w tym okresie możemy zaobserwować ich mało znaczący rozwój zarówno u dziewcząt i chłopców. U obu płci siła gwałtownie przyrasta dopiero między12 a 14 rokiem życia a u dziewcząt w wieku około 14 lat następuje jej regres .
3. Zdolność do wyzwolenia największej siły w jak najkrótszym czasie, czyli moc, uwarunkowana jest stopniem zaawansowania wyżej opisanych przeze mnie parametrów. Do 12 roku życia występują więc, niewielkie wahania w rozwoju mocy, z przewagą na korzyść chłopców. Maksymalna wartość mocy przypada u dziewcząt na wiek 10 lat chłopców znacznie później, gdyż w wieku 15 lat^[3].
4. Zwinność osiąga najszybszy rozwój u chłopców w wieku 10 lat a u dziewcząt nieco wcześniej, bo w wieku 9 lat. W tym okresie też tempo rozwoju zdolności zwinnościowych jest słabe i utrzymuje się do następnego okresu rozwojowego^[4].
5. W zakresie wytrzymałości najwyraźniej zaczyna się kształtować różnica między chłopcami a dziewczętami. U chłopców rozwija się ona progresywnie i w wieku 14-15 lat osiąga największy rozwój. U dziewcząt już od 12 roku życia następuje powolny regres rozwoju wytrzymałości^[5].
6. W wieku 7-9 lat i 10-13 u chłopców oraz 10-11 lat u dziewcząt obserwuje się słaby rozwój zdolności gibkościowych. Nieznaczny rozwój gibkości przypada na wiek 9-10 lat u obu płci^[6].

Skale i normy rozwoju sprawności fizycznej i motorycznej stwarzają empiryczne podstawy dla charakterystyki tych sfer rozwoju dzieci oraz do stawiania im wymagań w tej dziedzinie. Traktowane jako zadania rozwojowe, pobudzają one dzieci do aktywności własnej, która jest podstawowym warunkiem kształtowania się rozwoju. Wśród dzieci rozpoczynających naukę szkolną znaczna grupa odpowiada na ogół normom rozwojowym, jednak spotykamy też dzieci uzdolnione ruchowo, odznaczające się wysokim poziomem sprawności fizycznej i ruchowej oraz takie, które wykazuj ą, wybiórczo, bądź ogólnie, opóźnienia w tej sferze .

Kolejnym etapem w rozwoju jest dojrzewanie i związany z nim skok pokwitaniowy. W okresie tym chłopcy chętnie uprawiają różnorodne formy aktywności sportowej, odczuwają potrzebę ruchu oraz ćwiczeń fizycznych. Następuje u nich duży przyrost siły w związku z wyraźnym rozwojem mięśni. Dziewczęta natomiast stają się ruchowo leniwe i zaczynaj ą unikać wszelkiego wysiłku. Ze względu na zaburzenia fizjologiczne, niektóre formy ruchu nie są w tym okresie zalecane, np. wyścigi kolarskie, biegi długie, pływanie na długich dystansach, boks czy dźwiganie ciężarów. Inne natomiast są pożądane, np. gry indywidualne i zespołowe, gimnastyka czy lekka atletyka. Okres ten charakteryzuje się tzw. pubertalną niezręcznością. Ruchy stają się niezręczne, zmniejsza się ich zdolność uczenia się, brak im harmonii, mniejsza jest ich dokładność oraz rytm. Są to jednak zaburzenia przejściowe, które powracają do równowagi w okresie młodzieńczym, w którym następuje ukształtowanie się pełnej motoryczności, która jest zrównoważona z dużym bogactwem ruchów i o wysokim poziomie zdolności motorycznych. Wyższy poziom owych zdolności posiadaj ą mężczyźni, a kobiety przewyższaj ą ich jedynie w ruchach wymagających dużych precyzji, zachowania równowagi oraz gibkości. Mężczyźni osiągają szczytowe możliwości motoryczne w wieku ok. 19-20 lat. W okresie wieku dojrzałego poziom zdolności zależy od aktywności ruchowej człowieka. Może on utrzymywać się na swoim wysokim poziome, bądź stopniowo się obniżać. W związku z powolnym dominowaniem procesów katabolicznych nad anabolicznymi, pojawiającymi się w wyniku starzenia organizmu, zauważamy stopniowe obniżanie się wydolności poszczególnych narządów. Występuj ą trudności w dostosowaniu się do nowych sytuacji, dłuży jest okres powrotu organizmu do stanu równowagi, zanika naturalna potrzeba ruchu oraz pojawia się tendencja do ucieczki przed nauczaniem nowych ^[7] czynności ruchowych. Postępująca demielinizacja włókien nerwowych powoduje tzw. starczą nieporadność. Ale i w tym okresie bardzo ważne jest utrzymanie niektórych czynności ruchowych na określonym poziomie. Będą to przede wszystkim te ruchy, które odpowiadają za czynności samoobsługowe^[8].

Ogólną charakterystykę rozwoju fizycznego oraz motorycznego przedstawia poniższa tabela[9]:

Tabela 1 Okres życia Cechy rozwojowe Charakterystyka motoryczności do 3 m-ca Miękki kościec. Wiotkie mięśnie. Niedorozwój sfery czucia. Ruchy błędne, przygotowujące do władania całym ciałem. Bezwład tułowia. od 3-6 m-cy j.w. Początki ruchowej koordynacji. Początek ruchów skierowanych. Nauka władania ciałem. 1 rok Poczucie równowagi. Rozwój prioprioreceptorów: ślady dojrzewania pól rzutowych. Tworzenie się synergii. Przygotowanie się do ruchów lokomocyjnych. Manipulacje. Początek praksji. 1-3 lat Mięśnie słabe. Postęp wapnienie kości. Dojrzewanie wyższych ośrodków psychomotorycznych. Formowanie się krzywizny piersiowej i szyjnej w kręgosłupie. Mowa. Ożywienie ruchowe. Manipulacyjne zabawy samotne. Półchód- półbieg. Rozwój apraksji. Pokonywanie trudności w zachowaniu równowagi. 3-7 lat Duże wzmocnienie mięśni i kośćca. Czynnościowe dojrzewanie wyższych ośrodków układu nerwowego. Trudności w skupianiu uwagi. Impulsywność ruchowa. Chętne podejmowanie zabaw i gier ruchowych. Pierwsze apogeum motoryczności,

7-9 lat	Umięśnienie i kościec sformowane, ale mało wytrzymałe na wysiłek. Reakcja nużenia się przy monotonii podniet. Brak zrostów trzonów kości z nasadami. Obniżenie się przyrostu wzrostu, wzmożenie się przyrostu masy ciała. Pierwsze oznaki refleksji.	Duża potrzeba ruchowego wyżycia się. Zabawy towarzyskie. Ambicja popisu i przodowania w zabawowych formach ruchu. Zabawy konstruktywne. Zainteresowanie regułą zabawy. Początek gry, powstanie ambicji współzawodnictwa.
9-12 lat	Rosnący wciąż kościec. Niedostateczna wytrzymałość na wysiłek. Formowanie się lędźwiowej krzywizny kręgosłupa. Słaba siła mięśni. Umiejętność ześrodkowania uwagi. Wysoki poziom zdolności koordynacyjnych.	Gry ruchowe. Zainteresowania gimnastyczne. Ambicje sportowe, głównie gry i sporty walki- u dziewcząt taneczne formy ruchu. Drugie apogeum motoryczności (złoty wiek). Skłonność do wędrówek.
12-17 lat	Kończący się okres zrastania nasad kostnych z trzonami. Skok pokwitaniowy, dojrzewanie płciowe. Chwiejność układu nerwowego. Dysocjacje ruchowe spowodowane zmianami proporcji ciała.	Spadek zainteresowań ruchowych (głównie u dziewcząt). Niezręczność pubertalna (nieopanowanie). Męczenie się. Zainteresowania konstruktywne.
18-21 lat	Układ kostny, mięśniowy i nerwowy sformułowane. Nie zakończony okres wzrostu chłopców. Wszechstronne dojrzewanie psychiczne i społeczne.	Wszechstronność możliwości ruchowych. Powrót harmonii w sferze psychomotoryki.
21-40 lat	Pełnia psychicznego i fizycznego rozwoju.
40-60 lat	Obniżenie zainteresowań ruchowych. Skłonność do sedenteryzmu. Skłonność do zaburzeń w obrębie układu krążenia.
powyżej 60 lat	Kruchość układu kostnego. Wiotczenie mięśni. Ruchowe dysocjacje.

—————-

^[1]   Osiński W., Antropomotoryka, AWF Poznań 2003.

^[2]   Osiński W.,Antropomotoryka, op.cit.

^[3]   Osiński W., Antropomotoryka, op.cit.

^[4]   Juras G., Waśkiewicz Z., Mynarski W., Zwinność dziewcząt i chłopców w świetle analizy czynnikowej, Zeszyty Metodyczno-Naukowe, AWF Katowice 1993.

^[5]   Raczek J.: Wytrzymałości dzieci i młodzieży, RSMSzKFiS Warszawa 1991.

^[6]   Osiński W., Antropomotoryka, AWF Poznań 2003.

^[7]   Malinowski A., Norma biologiczna a rozwój somatyczny człowieka, IWZZ Warszawa 1984.

^[8]   Kozłowski S., Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju fizycznym człowieka, PWN Warszawa1987.

[9] Szopa J., Mleczko E., Żak St., Podstawy antropomotoryki, PWN, Warszawa-Kraków 2000,s. 67

Metodologia badania

Większość pytań stanowiły pytania zamknięte, czyli skategoryzowane (dysjunktywne i koniunktywne ) zaopatrzone w kafeterię, czyli zestaw możliwych odpowiedzi, z których badana osoba dokonuje wyboru.

Ocenę rozwoju poszczególnych cech motorycznych w wieku szkolnym przeprowadza się na podstawie naukowo opracowanych testów.

Sprawność motoryczną dzieci zbadałam przy pomocy Zmodyfikowanego Wrocławskiego Testu Sprawności Fizycznej, B. Sekity 1988, bateria tego testu składa się z następujących prób:

• bieg „wahadłowy” 4 x 5metrów z przenoszeniem klocka
• skok w dal z miejsca
• rzut piłką lekarską 1 kg
• bieg na 20 metrów
• próba zwinności
• próba mocy
• próba siły
• próba szybkości

Program testów obejmował:

Próba mocy – skok w dal z miejsca

Oceniana jest odległość wykonania skoku w dal z miejsca, z odbicia obunóż .Badane dziecko staje w niewielkim rozkroku, stopy znajduj ą się przed linią startową, ugina kolana przenosząc jednocześnie ramiona dołem w tył, a następnie wykonuje zamach rękami w przód i odbijaj ąc się mocno od podłoża wykonuje skok najdalej jak ^[1] potrafi. Należy zwrócić uwagę aby dziecko odbiło się równocześnie z dwóch nóg i skacząc miało stopy jak najbliżej siebie. Próbę wykonuje się dwukrotnie. Pod uwagę brany jest lepszy wynik. Wynik mierzy się z dokładnością do 1cm. Do pomiaru odległości wykorzystałam taśmę mierniczą.

Próba siły – rzut piłką lekarską 1kg

Oceniana jest odległość wykonania rzutu znad głowy piłką lekarską o ciężarze 1kg. Badane dziecko staje w niewielkim rozkroku, dosuwając palce stóp do linii początkowej. Trzymając piłkę oburącz nad głową wykonuje zamach tułowia w tył i wyrzuca piłkę do przodu. Od dzieci egzekwuje się wykonanie rzutów ponad zawieszoną taśmą eliminując w ten sposób tendencję do rzucania przez nich piłki w dół, tuż przed sobą. Każde dziecko wykonuje dwa rzuty. Klasyfikowany jest lepszy wynik. Odległość wykonywanych rzutów mierzy się z dokładnością do 1cm. Do pomiaru odległości wykorzystałam taśmę mierniczą.

Próba szybkości – bieg na 20 metrów

Oceniany jest czas uzyskany podczas biegu na odcinku 20m ze startu wysokiego. Na sygnał startu dziecko biegnie z linii startu do wyznaczonej chorągiewką linii mety. Każde dziecko wykonuje próbę dwukrotnie, biegnąc indywidualnie. Czas próby jest mierzony z dokładnością do 0,1s. Miarą szybkości biegowej dziecka jest czas lepszej próby, czyli szybciej wykonanej. Do pomiaru czasu wykorzystałam stoper. Kolejność wykonywania prób powinna być następująca:

1. próba zwinności
2. próba mocy
3. próba siły
4. próba szybkości

Test ten ma tabele punktacji uwzględniające wiek dziecka, płeć oraz środowisko miejskie i wiejskie. Można z nich odczytać liczbę punktów przypisaną danej wielkości pomiaru i ocenić każdą próbę oddzielnie bądź zsumować liczbę punktów, jaką uzyskało dziecko za wykonanie 4 prób.

Materiał badawczy opracowałam stosując podstawowe metody statystyczne^[2]: średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe, współczynnik istotności różnicy między średnimi arytmetycznymi – test „t”(studenta), korelacja

Średnia arytmetyczna-wyraża miarę przeciętnego położenia badanej cechy. Jest ona oszacowaniem wartości oczekiwanej w populacji generalnej i wyraża się w takich jednostkach miary jak badana cecha.

n

gdzie:

M                   – średnia arytmetyczna

Sx                   – suma poszczególnych wartości badanej grupy

n                     – liczebność badanej grupy

Odchylenie standardowe-określa miarę przeciętnego odchylenia wyników od średniej arytmetycznej i wyraża się w takich samych jednostkach jak badane wielkości.

Im większe jest skupienie wyników wokół średniej, tym mniejsza jest wartość odchylenia

gdzie:

s                     – odchylenie standardowe

S (x — M )²   – suma odchyleń wartości zmiennej x od średniej arytmetycznej

podniesiona do kwadratu n            – liczebność badanej grupy

Współczynnik istotności różnic między średnimi arytmetycznymi-test Studenta Test istotność różnic dla prób niepowiązanych, niezależnych (liczebność łączna porównywanych grup ni+n₂ > 30 ) – test „u”

…

gdzie:

M₁ – M₂ różnica między porównywanymi średnimi s ₁ i s₂ odchylenie standardowe badanych grup n₁ i n₂ liczebność badanych grup

Materiał badawczy, a zwłaszcza jego wyniki przedstawiono tabelarycznie oraz w ujęciu graficznym w rozdziale III

—

^[1]Drochomirecka A., Kotarska K., Sposoby pomiaru sprawności fizycznej małego dziecka ,Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Szczecin 2005, s.63.

^[2]Arska-Kotlińska M., Bart J., Wieluński D., Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne, Wydawnictwo AWF Poznań 2002.